درزهای انبساط اجرایی (Movement joints)
کاشی‌ها حرکت می‌کنند و در نصب خود این حرکت را با درزهای انبساط مدیریت کنید
بحث درزهای انبساط در نصب کاشی‌های سرامیکی در خطوط فنی و شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص هنگام بروز مشکل نصب بسیار رایج است. برخی افراد اهمیت جا دادن حرکت‌های پیش‌بینی‌شده در سازه کاشی را با نصب صحیح درزهای انبساط درک می‌کنند و برخی دیگر نه. جمله‌ای که سال‌هاست استفاده می‌کنم ولی در کتابچه راهنمای انجمن کاشی آمریکای شمالی (TCNA) نیامده، شاید روشن‌کننده باشد: «درزهای انبساط احتمالاً کم‌استفاده‌ترین، اغلب بدفهمیده شده‌ترین، اما مهم‌ترین مورد در کتابچه هستند.»
پیامدها
متأسفانه، گاهی نصاب‌های کاشی فراموش می‌کنند که حرکت پیش‌بینی شده سازه کاشی را در نظر بگیرند، یا اهمیت این موضوع را نمی‌دانند، یا در پروژه هیچ دستورالعمل و مشخصاتی درباره درزهای انبساط وجود ندارد. اما این به هیچ عنوان توجیه نیست؛ زیرا گذاشتن درز انبساط در تمام کارهای کاشی کاری بر عهده نصاب است. برای کمک به نصاب‌ها در کسب راهنمایی و آموزش‌های عملی، برنامه‌های کارگاه آموزشی انجمن نصابان کاشی ملی (NTCA) وجود دارد. در بسیاری از این برنامه‌ها، مربیان نصب درزهای درزگیر را نشان می‌دهند و شرکت‌کنندگان را فعالانه درگیر می‌کنند. این آموزش رایگان می‌تواند تفاوت بین موفقیت و شکست باشد.
بدون درزهای انبساط، شکست نصب قطعی است و بارها اتفاق می‌افتد، که منجر به پدیده‌ای به نام tented tile یا «کاشی چادرشده» می‌شود (تصویر شماره ۱). این وضعیت ناگوار وقتی رخ می‌دهد که ساختار کف یا دیوار به دلیل حرکت سازه، منبع حرارتی مثل نور خورشید یا سیستم گرمایش کف، یا رطوبت آسیب ببیند. شاید این مشکل به طور موقت با کندن کاشی‌های لق، آماده‌سازی زیرسازی و دوباره نصب کاشی برطرف شود، ولی موفقیت این راه‌حل کوتاه‌مدت است زیرا فضا برای انبساط وجود ندارد. تنها راه حل دائمی، کندن همه کاشی‌ها، آماده‌سازی زیرسازی و نصب مجدد کاشی با درزهای محیطی و/یا انبساطی مناسب در داخل بدنه نصب است. این وضعیت از نظر مالی بسیار خسارت‌زا است و اعتبار نصاب و صنعت کاشی را خدشه‌دار می‌کند.
وقتی کاشی فضای لازم برای انبساط نداشته باشد، دچار حالتی می‌شود که به آن «چادرشدگی» (tenting) گفته می‌شود.
استانداردها
مؤسسه ملی استاندارد آمریکا (ANSI) و کتابچه راهنمای TCNA استانداردها، روش‌ها و بهترین شیوه‌های مختلفی برای حل این مشکلات ارائه داده‌اند.
تعریف درز انبساط طبق ANSI A108.T [تعاریف]:
«درز انبساط، درز ساختاری، درز انقباض، درز کنترل، درز گسترش، درز ایزولاسیون یا هر نوع درز دیگری است که برای جا دادن حرکت طراحی شده است.» این استاندارد انواع درزها، نحوه عملکرد و نحوه شکل‌گیری آنها را توضیح می‌دهد.طبق ANSI A108.02-4.6:
«درزهای انبساط برای نصب کاشی روی سطوح افقی و عمودی در محیط‌های داخلی و خارجی الزامی است.» با این اعلامیه که جای بحثی باقی نمی‌گذارد، عجیب است که نصاب‌ها درزهای انبساط را استفاده نکنند، به‌خصوص در پروژه‌های خارجی که حرارت خورشید و رطوبت باعث حرکت سازه می‌شود.
کتاب EJ171
این بخش از کتابچه استاندارد ANSI را تأیید می‌کند و می‌گوید: «درزهای محیطی و میدانی که در تصویر شماره ۲ دیده می‌شود، برای نصب کاشی ضروری و الزامی هستند.» در تصویر شماره ۳، نتیجه استفاده از ملات در گوشه داخلی دیده می‌شود که ملات خشک و سفت شده و اجازه حرکت نمی‌دهد و ترک می‌خورد. هزینه تعمیر این ترک‌ها از جیب نصاب پرداخت می‌شود.
جزئیات EJ171J در کتابچه راهنمای TCNA، نیازمندی‌های درزهای انبساط پیرامونی در گوشه‌های داخلی و خارجی را نشان می‌دهد.
وقتی گوشه داخلی با پودر بندکشی پر می‌شود به جای درزگیر انعطاف‌پذیر، معمولاً نتیجه ترک زشت و ناخوشایند خواهد بود.
تعیین محل درزها توسط طراحان
کتابچه راهنما مشخص می‌کند که مسئول تعیین محل درزهای انبساط کیست: «طراح یا مهندس پروژه باید محل و جزئیات درزهای انبساط را روی نقشه‌ها نشان دهد.»
این به وضوح نشان می‌دهد که نصاب مسئول طراحی و مکان‌یابی درزها نیست، اما موظف است این درزها را با استفاده از پشتیبان (backer rod) و درزگیر مناسب نصب کند. در بخش مواد EJ171 آمده: «پشتیبان باید از فوم پلی‌اتیلن بسته‌سلولی انعطاف‌پذیر و فشرده، لاستیک بوتیل، یا پلی‌اورتان سلول باز و بسته باشد، و سطح آن گرد باشد تا با درزگیر تماس مناسبی داشته باشد. درزگیرهای مناسب شامل سیلیکون، اورتان و پلی‌سولفید است.»
بسیاری از مواقع، مشخصات پروژه نصب کاشی را ملزم می‌کند که به خاطر ایجاد درز انبساط، کاشی برش بخورد و الگو به قیمت برش خوردن الگو قربانی شود.
درز انبساط در درز بندکشی یا داخل کاشی
درزهای انبساط معمولاً در امتداد درز بندکشی قرار می‌گیرند، ولی گاهی محل لازم درز انبساط با درز بندکشی هم‌پوشانی ندارد و مجبور به برش درز انبساط در الگوی کاشی می‌شوند (تصویر شماره ۴). برخی طراحان این کار را زشت و مخرب الگوی کاشی می‌دانند، اما در سال‌های اخیر الگوهای جدید درزگیری آزمایش شده و موثر بوده‌اند. EJ171M نمونه‌هایی از درزهای غیرخطی انبساط را مطابق ANSI 108.01، شکل ۱۱ (تصویر شماره ۵) نشان می‌دهد. این تصاویر نصب کاشی مستطیلی با آفست ۵۰٪، درز انبساط در الگوی قطری و آفست ۳۳٪ یا یک‌سوم را نمایش می‌دهند.
جزئیات EJ171M در کتابچه TCNA گزینه‌های جایگزین درز انبساط غیرخطی را ارائه می‌دهد که اجازه می‌دهد الگوی مشخص‌شده بدون وقفه ادامه پیدا کند.
استفاده از استانداردهای ANSI و روش‌های کتابچه راهنما برای مدیریت حرکت سازه کاشی، منجر به نصب موفق و بادوام کاشی می‌شود که سال‌ها عملکرد عالی خواهد داشت.
