درزهای انبساط در نصب کاشی سرامیکی
مجموعه‌های کاشی حرکت می‌کنند
این حرکت باید در نصب با درزهای انبساط در نظر گرفته شود
موضوع درزهای انبساط در نصب کاشی سرامیکی اغلب در تماس‌های فنی و همچنین در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود، به‌ویژه زمانی که یک نصب دچار شکست می‌شود. برخی افراد اهمیت در نظر گرفتن حرکت پیش‌بینی‌شده‌ی مجموعه کاشی را درک کرده و آن را به‌درستی اجرا می‌کنند، اما برخی دیگر چنین نمی‌کنند. جمله‌ای هست که سال‌هاست از آن استفاده می‌کنم، هرچند در دفترچه راهنمای شورای کاشی آمریکای شمالی (TCNA) درج نشده، اما می‌تواند روشنگر باشد:
«درزهای انبساط احتمالاً کم‌استفاده‌ترین، اغلب بدفهمیده‌شده‌ترین، اما مهم‌ترین بخش مندرج در دفترچه راهنما هستند.»
پیامدها
متأسفانه، گاهی کاشی‌کاران فراموش می‌کنند فضای لازم برای حرکت پیش‌بینی‌شده را در نظر بگیرند، یا از اهمیت این موضوع بی‌اطلاع‌اند، یا اینکه در پروژه هیچ دستور یا مشخصاتی برای درزهای انبساط لحاظ نشده است. اما این موارد هیچ‌کدام بهانه قابل‌قبولی نیست، چراکه در نظر گرفتن درزهای انبساط در تمام پروژه‌های کاشی‌کاری، وظیفه نصب‌کننده است.
برای کمک به کاشی‌کاران در یادگیری، راهنمایی و آموزش تکنیک‌های عملی لازم، برنامه‌های آموزشی انجمن ملی پیمانکاران کاشی (NTCA) می‌تواند مفید باشد. در بسیاری از این برنامه‌ها، مربیان نحوه اجرای درزهای سیلیکونی (درزهای انعطاف‌پذیر) را آموزش داده و شرکت فعال حضار را تشویق می‌کنند. این آموزش رایگان می‌تواند تفاوت بین موفقیت و شکست را رقم بزند.
وقتی کاشی فضایی برای انبساط نداشته باشد، دچار پدیده‌ای می‌شود که به آن "بادکردگی" یا تنتینگ (tenting) گفته می‌شود.
در نبود درزهای انبساط، شکست اجتناب‌ناپذیر است و در بسیاری موارد اتفاق می‌افتد؛ نتیجه آن همان پدیده تنتینگ است (به تصویر شماره ۱ مراجعه شود). این وضعیت ناراحت‌کننده زمانی رخ می‌دهد که فضای اشغال‌شده توسط کف یا دیوار تحت تأثیر حرکت سازه، منبع گرما مانند نور خورشید یا سیستم گرمایش از کف، یا رطوبت قرار گیرد.
یک پروژه بادکرده ممکن است به‌طور موقتی با برداشتن کاشی‌های جداشده، آماده‌سازی زیرساز و نصب مجدد کاشی‌ها "ترمیم" شود، اما این راهکار بسیار کوتاه‌مدت است، چرا که مشکل اصلی – یعنی نبود فضای انبساط – همچنان پابرجاست.
تنها راهکار دائمی، برداشتن تمام کاشی‌ها، آماده‌سازی زیرساز و نصب مجدد کاشی همراه با اجرای درست درزهای محیطی و/یا درزهای انبساط در بدنه‌ی نصب است.
به هر صورت که به این سناریو نگاه کنید، از نظر مالی بسیار پرهزینه و ویرانگر است.
اینجاست که نصاب و کل صنعت کاشی دوباره آسیب می‌بیند.
جزئیات EJ171J در دفترچه راهنمای TCNA الزامات مربوط به اجرای درزهای انبساط در گوشه‌های داخلی و خارجی محیطی را نشان می‌دهد.
استانداردها
مؤسسه استاندارد ملی آمریکا (ANSI) و دفترچه راهنمای TCNA، استانداردها، روش‌ها و بهترین شیوه‌هایی را ارائه می‌دهند که راهکارهای متعددی را در این زمینه بیان می‌کنند:
استاندارد ANSI A108.T [اصطلاحات]، درز انبساط را این‌گونه تعریف می‌کند:
«درز اجرایی، درز انقباضی، درز کنترلی، درز انبساطی، درز جداکننده یا هر نوع درزی که برای جذب و کنترل حرکت طراحی شده باشد.»
پس از این تعریف، انواع مختلف این درزها، عملکرد آن‌ها و نحوه اجرای هرکدام به‌طور کامل توضیح داده شده است.استاندارد ANSI A108.02-4.6 درباره درزهای انبساط در نصب کاشی تصریح می‌کند:
«درزهای انبساط برای اجرای کاشی در سطوح عمودی و افقی، چه در فضاهای داخلی و چه خارجی، الزامی هستند.»
صرف‌نظر از این جمله که هیچ جایی برای بحث باقی نمی‌گذارد، عجیب است که کاشی‌کاران همچنان کار خود را با نادیده گرفتن درزهای انبساط به خطر می‌اندازند – به‌ویژه در پروژه‌های خارجی که گرمای خورشید و رطوبت می‌تواند موجب حرکت و تغییرات ساختاری شود.دفترچه راهنمای TCNA، بخش EJ171 نیز این الزام ANSI را تأیید و تقویت کرده و اعلام می‌کند:
«درزهای انبساط محیطی و داخلی (میانی) – مانند آنچه در تصویر شماره ۲ دیده می‌شود – در نصب کاشی ضروری و الزامی هستند.»
وقتی یک گوشه داخلی به‌جای استفاده از چسب درزگیر انعطاف‌پذیر، با دوغاب پر شود، تقریباً همیشه نتیجه‌ی آن ترکی زشت و ناخوشایند خواهد بود.
در تصویر شماره ۳ نتیجه دوغاب‌ریزی در گوشه داخلی نشان داده شده است.
زمانی‌که گوشه داخلی به جای استفاده از سیلیکون انعطاف‌پذیر، با دوغاب پر شود، دوغاب خشک شده، سخت می‌شود، فضای انبساطی ایجاد نمی‌کند و در نهایت ترک می‌خورد.
این ترک‌ها باعث بازگشت مشتری و شکایت می‌شوند و هزینه‌ی تعمیر آن مستقیماً از جیب نصاب پرداخت خواهد شد.
جزئیات EJ171M در دفترچه راهنمای TCNA گزینه‌های جایگزین برای درزهای انبساط غیرخطی ارائه می‌دهد که اجازه می‌دهند الگوی مشخص‌شده کاشی‌کاری بدون وقفه ادامه یابد.
طراحی محل درزهای انبساط بر عهده طراح پروژه است
دفترچه راهنمای TCNA همچنین به‌روشنی مشخص می‌کند چه کسی مسئول طراحی و تعیین محل درزهای انبساط است. در بخشی از آن آمده است:
«طراح حرفه‌ای یا مهندس موظف است محل‌های دقیق و جزئیات درزهای انبساط را در نقشه‌های پروژه نشان دهد.»
این جمله به‌وضوح بیان می‌کند که نصاب کاشی مسئول طراحی محل درزهای انبساط نیست، اما انتظار می‌رود این درزها را طبق نقشه و با استفاده از متریال مناسب مانند نوار پشتیبان (backer rod) و چسب درزگیر (sealant) اجرا کند.
در بسیاری از موارد، مشخصات فنی پروژه ایجاب می‌کند که برای ایجاد درز انبساط، کاشی بریده شود، حتی اگر این کار به قیمت به‌هم‌خوردن طرح و الگوی چیدمان تمام شود.
در بخش متریال EJ171 آمده است:
«نوار پشتیبان باید از نوع فوم سلول‌بسته پلی‌اتیلن، لاستیک بوتیل، یا پلی‌یورتان سلول‌باز و سلول‌بسته انعطاف‌پذیر و فشرده‌پذیر باشد، با سطحی گرد برای تماس با چسب درزگیر، همان‌گونه که در جزئیات نشان داده شده است و طبق توصیه تولیدکنندگان چسب درزگیر.»
چسب‌های مناسب شامل سیلیکون، اورتان و پلی‌سولفید هستند.
چه در امتداد بند، چه در وسط کاشی – درز انبساط همچنان ضروری است
در بسیاری از پروژه‌ها، مشخصات فنی ایجاب می‌کنند که برای اجرای درز انبساط، کاشی بریده شود؛ حتی اگر این کار باعث به‌هم‌خوردن طرح و الگوی چیدمان شود.
جزئیات EJ171M در دفترچه TCNA، گزینه‌های جایگزینی برای درزهای انبساط غیرخطی ارائه می‌دهد که به شما اجازه می‌دهند طرح مشخص‌شده بدون وقفه ادامه یابد.
در گذشته، درزهای انبساط معمولاً در امتداد بندهای دوغاب قرار می‌گرفتند، اما در بسیاری از موارد، محل موردنیاز برای درز اصلاً با بندها هماهنگ نبود، و در نتیجه، درزهای انبساط باید از دل کاشی و در وسط طرح بریده می‌شدند – همان‌طور که در تصویر شماره ۴ دیده می‌شود.
در چنین مواردی، بسیاری از طراحان نسبت به این کار مقاومت نشان داده و معتقد بودند که بریدن کاشی باعث تخریب طرح و زشتی کار می‌شود.
اما در سال‌های اخیر، الگوهای جدیدی برای درزهای چسبی ارزیابی شده و کارآمد بودن آن‌ها تأیید شده است.
در بخش EJ171M نمونه‌هایی از درزهای انبساط غیرخطی مطابق با استاندارد ANSI 108.01، شکل 11 آورده شده‌اند – که در تصویر شماره ۵ نمایش داده شده‌اند.
در این تصاویر، نمونه‌هایی از نصب کاشی مستطیلی با آفست ۵۰٪، درز انبساط در الگوی کاشی مورب، و الگوی آفست ۳۳٪ یا یک‌سوم نمایش داده شده‌اند.
